آنسفالیت مغزی چیست؟

آنسفالیت مغزی چیست؟
آنسفالیت (Encephalitis) یک التهاب مغزی است که به دلیل عفونتی مانند ویروس یا باکتری، دارو یا نقص سیستم ایمنی رخ می‌دهد. انسفالیت یک بیماری نادر و اغلب جدی است که نیاز به مراقبت و درمان به موقع دارد. این عارضه التهاب بافت‌های فعال مغز است که در اثر عفونت یا پاسخ خود ایمنی ایجاد می‌شود. این التهاب باعث تورم مغز می‌شود که می‌تواند منجر به سردرد، سفتی گردن، حساسیت به نور، سردرگمی ذهنی و تشنج شود.
هر ساله ۱۰ تا ۱۵ نفر در هر ۱۰۰ هزار به آنسفالیت مبتلا می‌شود، بیش از ۲۵۰.۰۰۰ بیمار تنها در دهه گذشته در ایالات متحده آمریکا تشخیص داده شده است. این بیماری می‌تواند هر کسی را تحت تاثیر قرار دهد، اما اغلب در افراد جوان‌تر رخ می‌دهد.

علائم آنسفالیت مغز
به طور معمول یک فرد مبتلا به آنسفالیت مغز به‌خصوص آنسفالیت ویروسی، برخی از موارد زیر را تجربه می‌کند:
    تب
    سردرد
    علائم شبیه آنفولانزا
    فتوفوبیا یا افزایش حساسیت به نور
    ضعف
    سفتی اندام‌ها به‌خصوص سفتی گردن
    احساس خواب‌آلودگی
    سرفه
در موارد جدی‌تر، بیمار ممکن است علائم زیر را تجربه کند:
    سردرد شدید
    تهوع و استفراغ
    گیجی
    از دست دادن حافظه
    مشکلات گفتاری و شنوایی
    توهمات
    تشنج
    کما
از علائم و نشانه‌های آنسفالیت مغز در نوزادان و کودکان خردسال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
    ظهور برآمدگی در نقاط نرم (فونتانل) جمجمه نوزاد
    تهوع و استفراغ
    سفتی بدن
    تغذیه ضعیف یا بیدار نشدن نوزاد برای شیر خوردن
    بی‌قراری و افزایش تحریک‌پذیری
ازآنجایی‌که علائم آنسفالیت ویروسی مغز شبیه آنفولانزا است، برای تشخیص آن حتما به پزشک مراجعه کنید.

انواع آنسفالیت مغزی
بیماری آنسفالیت مغزی در حالت کلی به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. که در ادامه به بررسی هر یک از آن‌ها می‌پردازیم:
آنسفالیت اولیه
در آنسفالیت اولیه معمولاً ویروس به صورت مستقیم بافت مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از این رو عفونت ناشی از این ویروس ممکن است در یک نقطه متمرکز باشد و یا به صورت گسترده در بدن وجود داشته باشد.
آنسفالیت ثانویه
آنسفالیت ثانویه معمولا در اثر واکنش سیستم ایمنی بدن به عفونتی در نقاط دیگر بدن اتفاق می‌افتد. در این حالت بدن به جای مقابله با ویروس‌های ایجاد کننده عفونت، به سلول‌های سالم مغز حمله می‌کند.
آنسفالیت عفونی
انسفالیت عفونی معمولاً در اثر عفونت ویروسی ایجاد می‌شود. واکسن سرخک، اوریون، سرخجه و آبله مرغان میزان آنسفالیت ناشی از این بیماری‌ها را کاهش داده است، اما سایر ویروس‌ها می‌توانند باعث آنسفالیت شوند. شایع‌ترین علل آنسفالیت ویروسی، ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۱ و ۲، ویروس واریسلا زوستر و انتروویروس‌ها هستند که باعث بیماری‌های گوارشی می‌شوند. آنسفالیت همچنین می‌تواند ناشی از ویروس‌های خاصی باشد که توسط پشه‌ها، کنه‌ها و سایر حشرات یا حیوانات حمل می‌شوند مانند:
    ویروس نیل غربی
    ویروس آنسفالیت ژاپنی
    ویروس لاکراس
    ویروس سنت لوئیس
    ویروس‌های اسب
    ویروس پواسان
    زیکا
    چیکونگونیا
سایر میکروارگانیسم‌های عفونی مانند باکتری‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها نیز می‌توانند باعث آنسفالیت شوند، هرچند به ندرت.
آنسفالیت خود ایمنی
آنسفالیت خودایمنی زمانی رخ می‌دهد که آنتی‌بادی‌ها یا سلول‌های ایمنی خود فرد به مغز حمله کنند. آنتی‌بادی‌ها ممکن است پروتئین‌ها یا گیرنده‌های خاصی را در مغز هدف قرار دهند که نوع آنسفالیت خود ایمنی را تعیین می‌کند:
    در آنسفالیت گیرنده ضد NMDA، سیستم ایمنی گیرنده‌های NMDA در مغز را هدف قرار می‌دهد.
    در آنسفالیت آنتی بادی کمپلکس VGKC، سیستم ایمنی مجموعه پروتئینی مغز VGKC را هدف قرار می‌دهد که شامل زیرگروه‌های LGI-1 و CASPR2 است.
    گیرنده‌های GABA-A و GABA-B نیز ممکن است مورد هدف قرار گیرند.
در حالی که علل آنسفالیت خودایمنی به خوبی شناخته نشده است، گاهی اوقات می‌تواند ناشی از یک تومور (خوش خیم یا سرطانی) باشد. برخی از انواع آنسفالیت خودایمنی مانند آنسفالومیلیت حاد منتشر (ADEM) معمولاً توسط یک عفونت (انسفالیت پس از عفونی) ایجاد می‌شوند.

علت بروز بیماری آنسفالیت مغزی چیست؟
بیماری آنسفالیت مغزی معمولا در حین یا بعد از ابتلا به یک عفونت ویروسی بروز می‌کند. از این رو آنسفالیت ممکن است بعد از ابتلا به آنفلوانزا، سرخک، سرخچه، اوریون، آبله مرغان، هاری و حتی تبخال بروز کند.
در این میان احتمال زیادی هست که ویروس تبخال به آنسفالیت تبدیل شود، و تغییرات روانی در فرد ایجاد کند. این ویروس در برخی از موارد خاص ممکن است با ایجاد تشنج در فرد منجر به کما یا حتی مرگ شود.
در برخی از موارد نادر نیز عفونت‌های قارچی، باکتریایی، انگلی و … می‌تواند منجر به بروز آنسفالیت شود. هر چند در برخی از مواقع عفونت‌های منتقل شده از طریق حشرات یا مصرف برخی از داروها نیز می‌تواند علتی برای بروز این بیماری شود.

تفاوت مننژیت و انسفالیت
بزرگترین تمایز بین آنسفالیت و مننژیت مربوط به بخشی از بدن شما است که این شرایط بیشتر روی آن تأثیر می گذارد. مننژیت تورم غشاهای اطراف مغز (مننژ) و نخاع است. انسفالیت التهاب خود مغز است.

چه عواملی احتمال بروز آنسفالیت مغزی را افزایش می‌دهد؟
هر چند که احتمال بروز آنسفالیت مغزی ناشی از ویروس‌های مختلف در افراد یکسان است. اما برخی از عوامل نیز هستند که می‌توانند احتمال بروز این بیماری را افزایش داده و افراد را مستعد بروز این بیماری کنند. این عوامل عبارتند از:
    سن
    احتمال بروز آنسفالیت در برخی از سنین بسیار بیش‌تر از سایر زمان‌ها است. به همین دلیل است که کودکان خردسال و بزرگسالان بیش‌تر از سایر افراد در معرض این بیماری هستند.
    ضعف سیستم ایمنی
    در حالت کلی ضعف سیستم ایمنی بدن احتمال بروز اکثر بیماری‌ها را افزایش می‌دهد. زیرا بدن توانایی لازم برای مقابله با این بیماری‌ها را ندارد. بنابراین احتمال ابتلا به بیماری‌های مختلف افزایش می‌یابد.
    منطقه جغرافیایی
    معمولا در مناطقی که بیش‌تر در معرض حمله حشرات و آکنه هستند، بروز آنسفالیت هم به مراتب بیش‌تر اتفاق می‌افتد.
    تغییرات فصلی
    در فصولی از سال که احتمال بروز بیماری‌های عفونی بیش‌تر است. میزان ابتلا به آنسفالیت هم افزایش می‌یابد.

عوارض ناشی از بیماری آنسفالیت مغزی چیست؟
عوارض ناشی از بیماری آنسفالیت مغزی به ندرت ممکن است شامل کمای مغزی و یا مرگ مغزی باشد. اما برخی از عوارض مقطعی که معمولاً طی چند ماه از بین می‌رود شامل موارد زیر است:
    احساس خستگی مداوم
    مشکلات حافظه‌ای
    ضعف عضلانی
    فلجی موضعی
    اختلالات گفتار

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر فردی علائم آنسفالیت داشته باشد باید سریع با پزشک مشورت کند. زیرا درمان به‌موقع برای کنترل عوارض این بیماری بسیار مهم است. علائمی که باید مراقب آن‌ها باشید، عبارتند از:
    سردرد
    بیهوشی
    تشنج
    از دست دادن قدرت بینایی
    تغییرات رفتاری

تشخیص آنسفالیت مغزی چگونه انجام می‌شود؟
بررسی سوابق پزشکی و معاینه فیزیکی به همراه بررسی علائم توسط پزشک متخصص اساس تشخیص آنسفالیت مغزی است. اما برای تشخیص دقیق این بیماری به بررسی‌های بیش‌تری نیاز است.
    سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی
    تصویربرداری یکی از بهترین روش‌های تشخیص تورم مغزی است. از این روش برای تشخیص تومور مغزی نیز استفاده می‌شود.
    آنالیز مایع مغزی نخاعی
    آنالیز مایع مغزی نخاعی می‌تواند بهترین روش برای تشخیص عفونت و التهاب مغز باشد. تحلیل این مایع می‌تواند راه را برای تشخیص بیماری‌های باکتریایی هموار کند. این روش تحت عنوان آزمایش CFS شناخته می‌شود.
    روش الکتروانسفالوگرام
    در این روش از الکترودهای چسبیده به کف سر برای ثبت فعالیت‌های الکتریکی مغز استفاده می‌شود. وجود الگوهای غیرطبیعی در این فعالیت‌ها راهی برای تشخیص آنسفالیت مغزی است.
    بیوپسی از مغز
    در موارد بسیار نادری ممکن است تشخیص آنسفالیت از طریق بیوپسی مغزی انجام گیرد. این روش معمولا در مواقعی که بدن بیمار به روش‌های درمانی واکنش مثبتی نشان ندهد، استفاده می‌شود.
    آزمایش خون و ادرار
    انجام آزمایش خون و ادرار یکی از بهترین روش‌های تشخیص بیماری‌های مختلف است. بنابراین در تشخیص آنسفالیت هم کاربرد خواهد داشت.

درمان آنسفالیت مغزی
اصولا شیوه درمان آنسفالیت مغز بر درمان علل زمینه‌ای و کاهش علائم تمرکز دارد. اگرچه شدت علائم جسمانی آن با مراقبت‌های بیمارستانی و داروها کاهش می‌یابد، اما اثرات و عوارض آن‎ها بر عملکرد مغز می‌تواند باقی بماند و بر زندگی روزمره تأثیر بگذارد. از راهکارهای درمانی این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
    کورتیکواستروئیدها: پزشکان ممکن است تزریق استروئید را برای کاهش التهاب در مغز توصیه کنند.
    داروهای ضدویروسی: در موارد آنسفالیت ویروسی، داروهای ضدویروسی می‌توانند علت اصلی این بیماری را درمان کنند.
    آنتی‌بیوتیک‌ها: آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند عفونت‌های باکتریایی را که ممکن است باعث انسفالیت شوند، درمان کنند.
    داروهای ضدقارچ: در موارد آنسفالیت قارچی، داروهای ضدقارچ می‌توانند کمک‌کننده باشند.
    داروهای ضدتشنج: اگر آنسفالیت باعث تشنج شود، این داروها می‌توانند تشنج را کاهش دهند.
    جراحی: اگر پزشکان تشخیص دهند که ضربه شدید مغزی یا تومور باعث آنسفالیت شده است، ممکن است برای جراحی اقدام کنند.
    ایمونوتراپی: در طی این روش درمانی، پزشک برای تزریق داخل وریدی یک محلول حاوی تعداد زیادی آنتی‌بادی که از خون اهدایی جمع‌آوری شده ‌است، اقدام می‌کند.
    پلاسمافرزیس: در این روش درمان التهاب مغز، خون از بدن بیمار خارج می‌شود تا بتوان اتوآنتی‌بادی‌های حمله‌کننده به مغز را فیلتر کرد. سپس پزشک خون فرد را با آلبومین یا خون اهدایی جایگزین می‌کند.

پیشگیری از بروز آنسفالیت مغز
    تزریق واکسن‌های سرخک، اوریون و سرخجه مؤثرترین راه برای کاهش خطر ابتلا به آنسفالیت مغز است. در مناطقی‌که شیوع پشه‌ها و کنه‌های حامل ویروس‌های عامل آنسفالیت مغز بالا است، افراد باید اقداماتی را برای کاهش خطر گزش انجام دهند. امروزه مواد دافع پشه به‌صورت اسپری در دسترس هستند.
    برای کمک به جلوگیری از انتشار ویروس‌ها و باکتری‌ها، از بهداشت مناسب و شستن دست‌ها استفاده کنید. اگر در معرض فرد مبتلا به آنسفالیت باکتریایی (مانند مننگو آنسفالیت مغز) قرار گرفتید، با پزشک خود تماس بگیرید. ممکن است مصرف یک دوره آنتی‌بیوتیک برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری به شما پیشنهاد شود.
    در مورد کودکان زیر دو سال شما اجازه استفاده از مواد دافع پشه را ندارید؛ اما برای کودکان بزرگتر می‌توانید اسپری دافع را روی دستان خود اسپری کنید و سپس آن را روی صورت کودک خود بمالید. از مالیدن مواد دافع بر روی دست کودکان خردسال که ممکن است دست خود را در دهان قرار دهند، اجتناب کنید.

________________________________________________________

مقالات دیگر