سنگ کلیه: علل و درمان

سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه یک جسم سخت است که از مواد شیمیایی موجود در ادرار ساخته می‌شود. چهار نوع سنگ کلیه وجود دارد: اگزالات کلسیم، اسید اوریک، استروویت و سیستین. سنگ کلیه ممکن است با سنگ شکنی موج شوک، رحم، نفرولیتومی از راه پوست یا نفرولیتوتریپسی درمان شود. علائم شایع عبارتند از درد شدید در ناحیه کمر، خون در ادرار، حالت تهوع، استفراغ، تب و لرز، یا ادراری که بوی بد یا کدر به نظر می‌رسد.
ادرار دارای مواد زائد مختلفی است که در آن حل شده است. هنگامی که مقدار زیادی مواد زاید در مایع کم ادرار وجود دارد، کریستال‌ها شروع به تشکیل می‌کنند. کریستال‌ها عناصر دیگر را جذب می‌کنند و به هم می‌پیوندند تا جامدی را تشکیل دهند که بزرگتر شده و به سنگ بی‌انجامد، مگر اینکه با ادرار از بدن خارج شود. معمولاً این مواد شیمیایی توسط شیمیدان ارشد بدن، یعنی کلیه از ادرار دفع می‌شوند. در بیشتر افراد، داشتن مایع ادرار کافی باعث شستشوی این مواد زاید می‌شود یا سایر مواد شیمیایی موجود در ادرار از تشکیل سنگ جلوگیری می‌کند. مواد شیمیایی تشکیل‌دهنده سنگ عبارتند از کلسیم، اگزالات، اورات، سیستین، گزانتین و فسفات.
پس از تشکیل، سنگ ممکن است در کلیه باقی بماند یا از مجرای ادراری به بیرون حرکت‌کند. گاهی اوقات، سنگ‌های ریز بدون ایجاد درد زیاد از بدن در ادرار خارج می‌شوند. اما سنگ‌هایی که حرکت نمی‌کنند، ممکن است باعث درد بسیار سخت در کلیه، حالب، مثانه یا مجرای ادرار شوند. این همان چیزی است که باعث درد می‌شود.

درد سنگ کلیه چگونه است؟
درد ناشی از سنگ‌های کلیه یکی از شدیدترین دردهایی است که برخی افراد آن را برابر با درد زایمان یا ضربات چاقو می‌دانند. این درد شدید زمانی آغاز می‌شود که سنگ‌های کلیه به سمت حالب حرکت کرده‌اند و با انسداد ادرار، فشار زیادی به کلیه وارد می‌کنند. بنابراین اگر می‌خواهید بدانید درد سنگ کلیه کجاست باید بگوییم درد ناشی از سنگ‌های کلیه معمولا به شکل تیز و ناگهانی در پشت، شکم یا پهلو احساس می‌شود.

علائم سنگ کلیه
درد در پشت، شکم و پهلو
یکی از شدیدترین دردهایی که می‌توانید تصور کنید، دردی است که به دلیل سنگ در کلیه ایجاد می‌شود. برخی افراد که تجربه‌ی این بیماری را دارند درد آن را با درد زایمان یا ضربات چاقو مقایسه کرده‌اند. درد سنگ کلیه زمانی شروع می‌شود که سنگ به سمت حالب باریک حرکت کرده و با انسداد آن به کلیه فشار وارد می‌کند. هنگامی که حالب تلاش می‌کند تا با انقباض این سنگ را بیرون کند، درد آن نیز شروع می‌شود. هر موج از درد ممکن است چند دقیقه طول کشیده و سپس آرام شود و دوباره برگردد.
اگر به این بیماری مبتلا باشید درد آن را در کنار پهلو، پشت و زیر دنده‌ها احساس خواهید کرد و با حرکت آن به سمت پایین درد نیز به ناحیه شکم و کشاله ران منتقل می‌شود. شدت علائم به اندازه‌ی سنگ بستگی نداشته و گاهی ممکن یک سنگ کوچک با انسداد ایجاد کرده بسیار دردناک باشد.
درد یا سوزش هنگام ادرار
زمانی که سنگ به حالب و مثانه برسد، ادرار با احساس درد و سوزش همراه خواهد بود. اگر ندانید که کلیه‌ی شما دارای سنگ است، ممکن است درد و سوزش هنگام ادرار را با عفونت اشتباه بگیرید. بنابراین پیشنهاد می‌کنم که حتماً با پزشک خود در این زمینه مشورت کنید.
تکرر ادرار
با وجود سنگ کلیه همیشه و به صورت مداوم احساس می‌کنید که نیاز به دستشویی و ادرار دارید. البته در این مواقع ادرار شما بسیار کم  و مکرر خواهد بود.
خون در ادرار
یک علامت شایع در افرادی که سنگ در مجاری ادرار خود دارند وجود خون در ادرار است. خون می‌تواند قرمز، صورتی یا قهوه‌ای باشد که گاهی این علائم فقط با آزمایش قابل تشخیص است.
ادرار بد بو
در صورتی که ادرار بوی بدی داشته باشد، نشان از عفونت در کلیه‌ها یا دیگر قسمت‌های دستگاه ادراری شما است که برای تشخیص اینکه این عفونت به دلیل سنگ است یا فاکتورهای دیگری عامل آن هستند، حتماً از یک متخصص کمک بگیرید.
تهوع و استفراغ
حالت تهوع و استفراغ یک امر شایع و معمول برای افراد مبتلا به این بیماری است. سنگ در کلیه موجب تحریک اعصاب در دستگاه گوارش شده و باعث ناراحتی معده می‌شود.
تب و لرز
تب و لرز نیز یکی از علائم ابتلا به عفونت در کلیه یا دیگر قسمت‌های دستگاه ادراری است. هر تب و لرزی که با درد همراه باشد نیاز فوری به اقدامات پزشکی دارد و نباید آن را نادیده گرفت. سنگ کلیه یک بیماری شایع است.

عوامل ایجاد سنگ کلیه
    بیماری‌های هیپرپاراتیروئیدیسم، نفروکلسیوز، برخی بیماری‌های گوارشی
    تنگی محل اتصال حالب به لگنچه (حفره‌ای در کلیه که ادرار در آن جمع می‌شود)
    برگشت ادرار به کلیه
    اختلالات ژنتیکی
    کلیه نعل اسبی
    اسیدوز کلیوی
    بعضی داروها
    تنگی حالب
    عفونت
سنگ‌هایی که با زمینه اختلال ژنتیکی بوجود می‌آیند، سیستین و گزانتین می‌باشند. سنگ‌های عفونی مثل سنگ آمونیوم اورات و غیرعفونی مثل اوگزالات کلسیم هستند. جنبه‌های متابولیک در تشکیل سنگ‌های سیستم دستگاه ادراری ( سنگ کلیه ) بسیار با اهمیت است. برای دانستن جزئیات بیشتری در ارتباط با انواع سنگ‌های کلیه اینجا کلیک کنید.

چه کسانی بیشتر در معرض سنگ کلیه هستند؟
متخصصان معتقدند اصلی‌ترین دلیل ابتلا به این عارضه، میزان ادرار روزانه کمتر از یک لیتر است. از همین‌رو افرادی که مشکل کلیوی دارند یا نوزادانی که به شکل نارس متولد می‌شوند، بیشتر در معرض ابتلا به سنگ کلیه هستند. با این حال، احتمال بروز این عارضه در افراد بین سنین ۲۰ تا ۵۰ سال بالاست. به طور کلی عوامل مختلفی که باعث افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه می‌شوند، عبارت‌اند از:
    کم‌آبی بدن
    سابقه خانوادگی
    چاقی
    جنسیت (مردان بیش از زنان در خطر هستند)
    پرکاری تیروئید
    رژیم غذایی حاوی مقدار زیادی نمک، گلوکز یا پروتئین
    مصرف داروهای ضد تشنج
    جراحی بای‌پس معده
    بیماری التهابی روده (جذب کلسیم را افزایش می‌دهند)

روش تشخیص سنگ کلیه
زمانی که شما با احساس درد شدید در شکم، پهلو یا پشت به پزشک عمومی مراجعه می‌کنید، ابتدا علائم بیماری به شکل دقیق بررسی می‌شوند تا سایر احتمالات ایجادکننده دردهای شکمی و پهلو رد شوند. در این صورت پزشک عمومی شما را به دکتر اورولوژیست یا فوق تخصص کلیه و مجاری ادراری ارجاع می‌دهد. پزشک متخصص برای تایید یا رد سنگ و تشخیص نوع آن به نتایج یک سری آزمایشات نیاز دارد:
آزمایش خون: بررسی عملکرد کلیه از لحاظ افزایش کلسیم یا اسید اوریک
آزمایش ادرار: اندازه‌گیری میزان دفع مواد معدنی سنگین و سایر مواد سنگ‌ساز
تصویربرداری شامل CT اسکن و MRI:بررسی وضعیت شکم، حالب، مثانه و کلیه‌ها
آزمایش نیتروژن اوره خون و کراتینین بررسی عملکرد کلیه
پیشاب‌سنجی: بررسی کریستال، باکتری، خون و گلبول سفید
پیلوگرام یا اوروگرافی داخل وریدی (IVP):شناسایی محل سنگ در مجاری ادراری

درمان سنگ کلیه
روش‌های درمانی متنوعی برای سنگ کلیه وجود دارد. پزشک معالج بر اساس اندازه سنگ کلیه روش مناسب را برمی‌گزیند.
درمان سنگ کلیوی کوچک
سنگ‌های کلیوی ریز نیاز به درمان تهاجمی مانند سنگ‌شکن ندارند و به طور معمول با انجام کارهای زیر دفع می‌شوند:
    نوشیدن آب فراوان (روزانه دو تا سه لیتر)
    داروهای مسکن غیرنسخه‌ای طبق مشورت با دکتر داروساز
    داروهای نسخه‌ای شل‌کننده عضلات میزنای، بنا به تجویز پزشک معالج
درمان سنگ کلیوی بزرگ یا سنگ کلیوی همزمان با سایر بیماری‌ها
برخی از سنگ‌های کلیوی درشت هستند و از طریق روش‌های گفته شده در بالا دفع نمی‌شوند یا با خونریزی یا عفونت دستگاه ادراری همراه هستند؛ این سنگ‌ها شاید به درمان‌های زیر نیاز پیدا کنند:
    سنگ‌شکنی با دستگاهی که امواج صوتیِ آن، سنگ کلیه را خرد می‌کند.
این کار حدود ۴۵ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد و ممکن است کمی درد داشته باشد و به همین دلیل ممکن است یک آرامبخش یا بیهوشی خفیف به فرد داده شود.
    جراحی کلیه برای برداشتن سنگ‌های بسیار بزرگ
    استفاده از آندوسکوپی (فرستادن لوله باریک حاوی نور به نام اورتروسکوپ از مجرای ادرار و مثانه) برای پیدا کردن سنگ در میزنای و خرد کردن آن با ابزار ویژه.
این کار تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی موضعی انجام می‌شود.
    جراحی غده پاراتیرویید (در مواردی که پرکاری این غده عامل ایجاد سنگ کلیه است)

پیشگیری از سنگ کلیه
نوشیدن زیاد آب یکی از بهترین اقدامات پیشگیرانه‌ای است که می‌توانید انجام دهید. در واقع آب یک نوشیدنی مفید برای سنگ کلیه است. هرچه آب بیشتری بنوشید دفع ادرار بیشتری دارید و این دفع بزرگ‌ترین کمک به کلیه‌های شما می‌باشد. می‌توانید آب زنجبیل، لیموناد گازدار و آب‌میوه را جایگزین آب کنید تا به افزایش دفع شما کمک کند. مصرف غذاهای غنی از اگزالات و کاهش مصرف نمک و پروتئین حیوانی نیز خطر ابتلا به این بیماری را کاهش می‌دهد.
داروهایی وجود دارد که از تشکیل سنگ‌های کلسیم و اسیداوریک جلوگیری می‌کنند، اگر سابقه سنگ داشته یا در معرض ابتلا با آن هستید، حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید تا در صورت نیاز، این نوع داروها یا بهترین روش پیشگیری مرتبط با شرایط شما را برایتان تجویز کند.
غذاهای سرشار از کلسیم
متداول‌ترین نوع سنگ، اگزالات کلسیم است که موجب شده تا عموم تصور کنند که باید از مصرف کلسیم خودداری کنند، اما رژیم غذایی سنگ کلیه اگزالات این‌گونه نیست و با مصرف کم کلسیم خطر ابتلا به سنگ و پوکی استخوان را افزایش می‌دهید. کلسیم باید از طریق رژیم غذایی به بدن برسد. البته شرایط و نحوه تشکیل سنگ در هر فردی ممکن است متفاوت باشد، بنابراین بهترین راه برای مصرف یا عدم مصرف کلسیم مشورت با یک متخصص است. شیر، پنیر و ماست کم‌چرب همگی غنی از کلسیم می‌باشند.
مصرف کمتر سدیم
یک رژیم غذایی با نمک بالا مانع از جذب کلسیم شده و این ماده را در ادرار بالا می‌برد که ممکن است منجربه سنگ شود. یکی از راه‌های درمان سنگ کلیه در خانه مصرف پایین نمک است. با کاهش نمک مصرفی در رژیم غذایی خود سطح کلسیم موجود در ادرار را نیز پایین نگه داشته و خطر ابتلا به آن را کاهش می‌دهید. غذاهای سرشار از سدیم عبارتند از:
    غذاهای فرآوری شده مانند چیپس
    سبزیجات کنسرو شده
    چاشنی‌ها
    کالباس
    غذاهای حاوی بی‌کربنات سدیم (جوش شیرین)
مصرف کمتر غذاهای غنی از اگزالات
هسته‌ی اصلی تشکیل‌دهنده‌ی برخی از سنگ‌ها، اگزالات است که کم کردن مصرف این‌گونه مواد غذایی ممکن است خطر ابتلا به آن را کاهش دهد. غذاهایی مانند اسفناج، شکلات، سیب‌زمینی شیرین، قهوه، ریواس، بادام‌زمینی، سبوس گندم اگزالات بسیار بالایی دارند.
مصرف کمتر پروتئین حیوانی
غذاهای غنی از پروتئین حیوانی، اسیدی بوده و ممکن است اسید ادرار را بیشتر کنند که در این صورت ابتلا به سنگ نوع اسیداوریک بالا می‌رود. درنتیجه رژیم غذایی سنگ کلیه اسیداوریک می‌تواند کم کردن مصرف گوشت گاو، ماهی و ماکیان باشد.
مکمل‌های ویتامین C
مکمل‌های ویتامین C خطر ابتلا به سنگ خصوصاً در مردان را افزایش می‌دهد، البته ویتامین C موجود در غذا این خطر را ندارد.

________________________________________________________

مقالات دیگر