گواتر (Goiter) چیست؟

گواتر (Goiter) چیست؟
گواتر (Goiter) یا غده ی تیروئیدی که بزرگ شده یکی از اختلالات عمده در سراسر جهان است. علت آن اغلب (در ۹۰% موارد) ناشی از کمبود ید می‌باشد.
گواتر یا تورم در گردن در نتیجه ی بزرگ شدن غده ی تیروئید انسان ایجاد می‌شود. در سراسر جهان شایع ترین علت بروز این اختلال (در بیش از نود درصد موارد) کمبود ید در رژیم غذایی افراد می‌باشد. در ایالات متحده ی آمریکا که مصرف نمک‌های ید دار در رژیم غذایی بسیار معمول است علت عمده ی ایجاد اختلال کارکرد غده ی تیروئید و ایجاد گواتر، ناشی از تولید بیش از حد، کمبود هورمون‌های تیروئید, گره‌های موجود در غده است.
نحوه ی درمان تیروئید به اندازه ی گواتر، علائم ایجاد شده از اختلال ایجاد شده و علت آن بستگی دارد. در مواردی که اختلال ایجاد شده علائم خاصی به همراه ندارد و قابل توجه نیست معمولا نیازی به درمان نیست.

انواع گواتر
 انواع گواترها به شرح زیر است:
   گواتر کلوئیدی: این نوع گواتر به دلیل کمبود ید برای تولید ‌هورمون‌های تیروئیدی پدیدار می‌شود. افراد مبتلا گواتر کلوئیدی معمولاً در مناطقی زندگی می‌کنند که ید غذایی محدود است
    غیر سمی: علت گواتر غیر سمی ناشناخته است اما بعضی عوامل مثل مصرف داروهای لیتیومی در ایجاد چنین اختلالی تأثیر دارند. داروهای لیتیومی برای درمان اختلالات خلقی نظیر اختلال دوقطبی تجویز می‌شوند. در گواتر غیر سمی تولید هورمون‌های تیروئیدی تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد و عملکرد تیروئید نرمال است
    گواتر ندولی یا سمی: توده‌های جامد یا مایع به نام ندول در تیروئید است که به‌صورت توده‌های ناصاف و سخت ظاهر می‌شوند. تعداد گره‌ها از یک تا چندین گره متغیر است و هر گره هورمون تیروئید خود را تولید می‌کند و این روند باعث پرکاری تیروئید می‌شود

نشانه های گواتر
از نشانه های گواتر که شیوع کمتری دارند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
    تنگی نفس
    سرفه
    خس خس سینه به خاطر فشردگی نای
    سختی در بلع
‏۱. تورم روی گردن
تورم روی گردن به عنوان یکی از علائم بزرگ شدن تیروئید مطرح است. این تورم ممکن است به صورت یک توده قابل لمس در ناحیه گردن باشد و در اندازه‌ها و شکل‌های مختلفی ظاهر شود. تورم روی گردن باعث ایجاد فشار و عدم راحتی در ناحیه گردن شده و در برخی موارد با درد همراه خواهد بود.
۲. تورم ورید گردن
یکی از نشانه های گواتر التهاب و تورم ورید گردن است. وقتی غده تیروئید بزرگ می‌شود، به خطوط عرضی وریدهای گردن فشار آمده و تورم ورید گردن ایجاد می‌شود. در صورتی که تورم ورید گردن همراه با علائم دیگری مانند درد، احساس فشار، آنفولانس یا تنش در ناحیه گردن باشد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
۳. احساس خفگی در گلو
اگر غده تیروئید بزرگ شود و به مجاری تنفسی فشار بیاید، فرد احساس خفگی در گلو خواهد کرد. التهاب حلق نیز می‌تواند باعث تورم و التهاب در ناحیه گلو شود و احساس خفگی ایجاد کند.
۴. سرفه
یکی از علائم گواتر که شاید چندان ملموس نباشد، سرفه است. فشار ناشی از بزرگ شدن تیروئید روی مجاری تنفسی باعث تحریک این مجاری تنفسی شده و یکی از عواقب آن ایجاد سرفه‌های خشک و مزمن است.
۵. گرفتگی صدا
گرفتگی صدا می‌تواند یکی از علایم گواتر باشد. زمانی که غده تیروئید بزرگ می‌شود و روی اعصاب و عضلات حلق و حنجره فشار می‌آورد و  باعث تغییر و گرفتگی صدا می‌شود. این فشار با تحریک عصب‌ها و عضلات مربوطه، محدودیت در حرکت و عملکرد صحیح تارهای صوتی را به دنبال دارد.
۶. دشواری در تنفس
گواتر می‌تواند دشواری در تنفس هم ایجاد کند. بزرگ شدن غده تیروئید با فشار شدید روی مجاری تنفسی و محدودیت در جریان هوا و دشواری در تنفس همراه است. این محدودیت ممکن است به صورت شبانه‌روزی باشد یا در مواقعی مانند خم کردن گردن، فعالیت بدنی یا استرس تشدید شود.
۷. مشکل بلع
یکی دیگر از علائم گواتر که در بیشتر بیماران مشاهده می‌شود مشکل بلع است. زمانی که غده تیروئید بزرگ می‌شود و روی مری و مجاری بلعی فشار می‌آورد، باعث محدودیت و دشواری در عمل بلع خواهد شد و احساس خفگی، خشکی یا ناراحتی در ناحیه گلو ایجاد می‌کند.
‏۸. سرگیجه
افرادی که از بیماری گواتر رنج می‌برند علائم مختلفی را تجربه می‌کنند. یکی از نشانه های گواتر حس سرگیجه است به خصوص زمانی که فرد دست‌ها را بالا می‌آورد. بزرگ شدن غده تیروئید روی مجاری و عروق خونی اطراف حلق و بینی فشار وارد می‌کند و تعادل مایع گوش میانی را برهم می‌زند. درنتیجه بیمار در بیشتر مواقع حس سرگیجه دارد.

علت بیماری گواتر چیست؟
کمبود ید
ید برای تولید هورمون‌های تیروئید ضروری است. اگر فرد به‌اندازه کافی ید از رژیم غذایی دریافت نکند تولید هورمون‌های تیروئیدی به مشکل می‌خورد و متعاقب آن غده هیپوفیز نیز برای جبران این کمبود به تیروئید سیگنال‌های محرک ارسال می‌کند که باعث رشد بیش‌ازحد تیروئید می‌شود.
بیماری هاشیموتو
در بیماری هاشیموتو سیستم ایمنی به بافت تیروئید حمله کرده و منجر به آسیب‌دیدگی و التهاب غده تیروئید می‌شود. بافت تیروئید آسیب‌دیده قادر به تولید هورمون نخواهد بود و ازاین‌رو هیپوفیز پی‌درپی با ارسال سیگنال‌های محرک باعث رشد بیش‌ازحد غده تیروئید می‌شود.
بیماری گریوز
گریوز یک اختلال خود ایمن است که در آن سیستم ایمنی با تولید آنتی‌بادی، گیرنده‌های TSH (گیرنده سیگنال‌های رشد) را به‌طور پیوسته تحریک می‌کند. این روند باعث رشد بیش‌ازحد غده تیروئید می‌شود. با انجام و تفسیر آزمایش TSH، می‌توان عملکرد تیروئید را مورد بررسی قرار داد و از بروز این بیماری‌ها آگاه شد.
ندول‌های (گره‌های) تیروئید
تکثیر نامنظم سلول‌های تیروئید باعث تشکیل توده‌های سلولی در بافت غده می‌شود. بر اثر چنین اختلالی ممکن است یک ندول یا چندین ندول در غده ظاهر شود. علت دقیق این اختلال مشخص نیست اما عوامل ژنتیکی، رژیم غذایی و سبک زندگی در ایجاد ندول‌ها تأثیرگذارند. بیشتر گره‌های تیروئیدی خوش‌خیم (غیر سرطانی) هستند.
سرطان تیروئید
سرطان تیروئید شیوع کمی دارد و حدود ۵ درصد از ندول‌های تیروئیدی ممکن است از نوع بدخیم (سرطانی) باشند.
بارداری
هورمونی گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG) که در دوران بارداری تولید می‌شود، می‌تواند باعث تحریک بیش‌ازحد غده تیروئید و بروز گواتر شود.

گواتر کم کار و پرکار
گواتر پرکار چیست؟
پرکاری تیروئید به معنای ترشح هورمون، بیش از مقدار موردنیاز بدن است. پرکاری غده تیروئید یکی از دلایل ابتلا به گواتر است. این اختلال معمولا به دلیل بیماری دیگری به اسم گریوز (Graves’ disease) اتفاق می‌افتد. در این بیماری سیستم ایمنی بدن به غده تیروئید حمله می‌کند. گواتر پرکار می‌تواند متابولیسم را تسریع کند و علائم ناخوشایندی ایجاد کند.
وقتی برای اولین بار به پرکاری تیروئید مبتلا می‌شوید، ممکن است احساس انرژی کنید. این مشکل به این دلیل است که متابولیسم شما زیاد شده است؛ اما با گذشت زمان، این افزایش متابولیسم می‌تواند انرژی شما را از بین ببرد و باعث احساس خستگی شود. معمولاً پرکاری تیروئید روند کندی دارد. اگر در زمان ابتلا جوان باشید، علائم ممکن است به‌طور ناگهانی ظاهر شوند.
اگر شما یک فرد مسنی هستید، به‌احتمال‌زیاد علائمی مانند ضربان قلب تند را خواهید داشت یا ممکن است بعد از فعالیت‌های روزمره احساس خستگی بیشتری کنید. برخی داروها می‌توانند علائم پرکاری تیروئید را کاهش دهند. اگر برای درمان فشار خون بالا یا بیماری دیگری از بتا بلاکرها (Beta blockers) استفاده می‌کنید، ممکن است ندانید که به آن مبتلا هستید. مطمئن شوید که پزشک شما از تمام داروهایی که مصرف می‌کنید مطلع است.
علائم گواتر پرکار
علائم رایج این بیماری عبارت‌اند از:
    عصبی بودن، اضطراب یا بدخلقی
    خستگی یا ضعف
    حساسیت به گرما
    تورم در قاعده گردن
    کاهش وزن ناگهانی
    ضربان قلب سریع یا ناهموار یا تپش قلب
    داشتن حرکات روده بیشتر
    لرزش دست و انگشتان
    مشکلات خواب
    نازک شدن پوست
    موهای نازک و شکننده
    تغییر در چرخه قاعدگی
گواتر کم‌کار چیست؟
کم‌کاری گواتر که به آن بیماری کم‌کاری تیروئید نیز می‌گویند، یکی از اختلال شایع تیروئیدی است. با گواتر کم‌کار، غده تیروئید هورمون کافی تولید نمی‌کند. هورمون‌هایی که توسط این غده ترشح می‌شوند، از طریق جریان خون عبور می‌کنند و تقریباً بر هر قسمت از بدن، از قلب و مغز گرفته تا ماهیچه‌ها و پوست تأثیر می‌گذارند. اگر تیروئید هورمون کافی ترشح نکند، سوخت‌وساز بدن کند می‌شود. این بدان معناست که بدن انرژی کمتری تولید می‌کند و متابولیسم کندتر می‌شود.
علائم گواتر کم‌کار
    تغییرات در چرخه قاعدگی
    یبوست
    افسردگی
    خشکی و ریزش مو
    پوست خشک
    کلسترول بالا
    خستگی
    حساسیت بیشتر به سرما
    صدای خشن
    درد مفاصل، سفتی و تورم
    مشکلات حافظه
    درد و سفتی عضلانی
    ضعف عضلانی
    صورت پف‌کرده
    ضربان قلب آهسته
    تورم غده تیروئید
    افزایش وزن غیرقابل توضیح یا مشکل در کاهش وزن
    سندرم تونل کارپال (Carpal tunnel syndrome)

عوارض گواتر
البته لازم به ذکر است که همه‌ی گواترها باعث ایجاد علائم در فرد نمی‌شوند. هنگامی که علائم و نشانه‌ها در افراد مختلف بروز پیدا می‌کنند, یعنی فرد دچار اختلال نسبتا شدید است. علائم ایجاد شده می‌تواند شامل:
ایجاد حالت تورم در گردن که بخصوص حین آرایش یا اصلاح به صورت کاملا مشهود دیده می‌شود، ایجاد احساس تنگی در گلو، گرفتگی صدا، سرفه کردن، اختلال در بلع (دیسفاژی)، اختلال در تنفس به صورتی که غده ی بزرگ شده به نای فشار وارد می‌کند و می‌تواند باعث تراکئومالاسی و خفگی شود.
البته باید در نظر داشت که داشتن گواتر صرفا به این معنی نیست که حتما غده ی تیروئید در شما دچار اختلال عملکرد شده است. گاهی حتی تیروئید بزرگ شده ولی همچنان به میزان کافی می‌تواند هورمون‌های تیروئیدی مورد نیاز بدن را تولید کند. از جمله دیگر عوارض گواتر می‌توان به احتمال ایجاد خود ایمنی و ابتلا به لنفوم اشاره کرد. البته در گواترهای چندغده‌ای (مولتی ندولر) ممکن است تغییر شکل غده و بافت آن رخ بدهد که در نهایت به بدخیمی یا کارسینوم منتهی شود.

تشخیص گواتر
برای تشخیص گواتر، پزشک ممکن است گردن بیمار را لمس کند و از او بخواهد تا آب دهان خود را قورت دهید. راه‌های دیگر برای تشخیص گواتر عبارت‌اند از:
    آزمایش هورمونی: اندازه‌گیری سطوح هورمونی خاص در آزمایش خون می‌تواند نشان دهد که آیا غده تیروئید بیمار به‌درستی کار می‌کند یا خیر
    آزمایش Anti TPO: مثبت بودن این فاکتور در آزمایش خون می‌تواند به تشخیص مشکلات تیروئید مانند گواتر کمک کند.
    آزمایش آنتی‌بادی: این آزمایش خون آنتی‌بادی‌های غیرطبیعی که در صورت داشتن استعداد ابتلا به بیماری خودایمنی تیروئید تولید می‌شوند را اندازه‌گیری می‌کند
    سونوگرافی: این آزمایش به پزشک اجازه می‌دهد تا اندازه غده تیروئید بیمار را ببیند و تعیین کند که آیا غده تیروئید دارای گره‌هایی است یا خیر
    اسکن تیروئید: این تست تصویربرداری اطلاعاتی در مورد اندازه و عملکرد غده تیروئید ارائه می‌دهد
    MRI یا CT اسکن: اگر گواتر بسیار بزرگ است یا به قفسه سینه گسترش یافته باشد، ممکن است از این تست‌های تصویربرداری استفاده شود
    بیوپسی: این روش شامل واردکردن یک سوزن در غده تیروئید برای به دست آوردن نمونه بافت یا مایع است. سپس نمونه زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود یا تحت آزمایش‌های دیگری قرار می‌گیر

درمان گواتر
همان‌طور که گفته شد گاهی گواتر بر اثر کم‌کاری تیروئید پدید می‌آید. در چنین مواردی هورمون درمانی یکی از راه‌های برگرداندن تعادل به تیروئید و فروکش کردن تورم است. داروی لووتیروکسین یک داروی هورمونی است که ساختاری شبیه به هورمون‌های تیروئیدی دارد و از این طریق کمبود آن‌ها را جبران می‌کند.
اما گاهی گواتر به دلیل پرکاری تیروئید بروز می‌کند در چنین حالتی تجویز داروهای تعدیل‌کننده فعالیت تیروئید راهکار اصلی برای درمان عارضه است. متی‌مازول یکی از رایج‌ترین داروهای مورداستفاده برای گواتر پرکار است. علاوه بر تجویز دارو، روش‌های دیگری مثل جراحی و پرتودرمانی نیز در شرایط خاصی مورداستفاده قرار می‌گیرند.
درمان گواتر به اندازه، علل و علائم این عارضه بستگی دارد. اگر اندازه آن کوچک است و شما را آزار نمی‌دهد، ممکن است پزشک درمانی برای آن در نظر نگیرد. در صورت رشد یا تغییر گواتر، پزشک احتمالاً وضعیت بیمار را دوباره زیر نظر خواهد داشت. اگر به درمان نیاز باشد، گزینه‌های زیر قابل انجام است.
دارودرمانی
اگر غده تیروئید شما ملتهب باشد ممکن است پزشک به شما بگوید که آسپرین مصرف کنید یا ممکن است کورتیکواستروئید تجویز کند. همچنین اگر کم‌کاری تیروئید داشته باشید، ممکن است نیاز به مصرف لووتروید یا سینتروید (لووتیروکسین) داشته باشید تا کمبود هورمون‌ها برطرف شود. درصورتی‌که به پرکاری تیروئید مبتلا باشید، ممکن است نیاز به مصرف داروهایی داشته باشید تا سطح هورمون تیروئید خود را به حالت عادی برگردانند.
جراحی
یکی از سؤالات رایجی که در مورد گواتر پرسیده می‌شود این است که آیا برای درمان آن حتماً باید عمل جراحی شویم؟ یادآوری می‌کنیم که اولویت اول درمان گواتر تجویز دارو و یا اصلاح رژیم غذایی برای بهبود عملکرد تیروئید است. درصورتی‌که روش‌های مذکور اثربخشی لازم را نداشته باشند عمل جراحی (تیروئیدکتومی جزئی یا کلی) انجام می‌شود. تیروئیدکتومی یا جزئی است یا کلی، به این معنی که یا بخشی از غده و یا تمام آن برداشته می‌شود. معمولاً عمل جراحی زمانی ضروری است که یکی از علائم زیر بروز کرده باشد:
    مشکل در تنفس یا بلعیدن غذا به دلیل بزرگی گواتر
    وجود ندول‌هایی که باعث پرکاری تیروئید شده‌اند
    ظاهر شدن سلول‌های توموری در بافت تیروئید
جراحی گواتر
خوشبختانه اغلب گواترهای تیروئیدی خوش‌خیم (غیر سرطانی) هستند و بنابراین بزرگ‌ترین مشکلی که ایجاد می‌کند، اندازه بزرگ آن است. گواتر بزرگ می‌تواند بافت‌های پیرامون خود را تحت فشار قرار دهد و باعث بروز علائم مختلفی شود. در تیروئید بزرگ‌شده معمولاً چندین گره وجود دارد که در موارد نادری ممکن است یکی از گره‌ها حالت سرطانی به خود بگیرد. در چنین حالتی با عمل جراحی (تیروئیدکتومی) غده تیروئید از بدن خارج می‌شود تا سلول‌های بدخیم قادر به مهاجرت به بافت‌های اطراف نباشند.
ید رادیواکتیو
مصرف ید رادیواکتیو با تجویز پزشک یکی از گزینه‌های درمان است که می‌تواند گواتر را کوچک‌تر کند.
درمان خانگی گواتر
مواد غذایی زیر به دلیل برخوردار بودن از خاصیت ضدالتهابی تأثیر مفیدی در بهبود گواتر دارند و می‌توان با مشورت پزشک این مواد غذایی را در رژیم غذایی گنجاند.
    رژیم غذایی حاوی ید: درصورتی‌که وعده‌های غذایی ید کافی در خود داشته باشند بدن قادر است ید موردنیاز خود را از آن‌ها تأمین کند. میزان ید توصیه‌شده روزانه ۱۵۰ میکروگرم است و می‌توان آن را از انواع ماهی‌ها و صدف، محصولات لبنی، سویا و محصولات مرتبط تامین کرد
    لیمو: آب‌لیمو به دلیل خواص ضدالتهابی خود به‌عنوان یک درمان مؤثر برای بعضی از بیماری‌های التهابی شناخته می‌شود. آب‌لیمو به دلیل خاصیت آنتی کسیدانی قادر است سموم تجمع یافته در محل التهاب را پاک‌سازی کند و همچنین به دلیل برخوردار بودن از ویتامین C و خاصیت ضد سرطانی، گرایش سلول‌های بافتی به سمت سرطانی شدن را متوقف می‌کند
    سلنیوم: سلنیوم یکی از عناصر مهم برای تنظیم متابولیسم هورمون‌های تیروئید است. مواد غذایی حاوی سلنیوم عبارت‌اند از: ماهی تن، بوقلمون، آجیل و خشکبار، گوشت گاو و…

پیشگیری از گواتر
با افزایش دریافت ید می‌توان از گواتر کلوئیدی پیشگیری کرد. هنگامی که مصرف ید به حداقل نیاز تخمینی بزرگ‌سالان یعنی ۱۰۰ تا ۱۵۰ میکروگرم در روز برسد، احتمال بروز گواتر به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد. دو روش برای افزایش دریافت روزانه ید وجود دارد. اولین روش، مصرف ید بیشتر در رژیم غذایی است که می‌توان آن را از نمک یددار و یا مواد غذایی حاوی ید مثل شیر، ماهی و تخم‌مرغ تأمین کرد. روش دوم شامل مصرف داروهای یددار است. استفاده از نمک یددار مقرون به‌صرفه‌ترین روش برای تأمین ید موردنیاز بدن است.

________________________________________________________

مقالات دیگر